Instytut Pamięci Narodowej 10 maja 1964 – na terenie byłego niemieckiego obozu Treblinka I odsłonięto pomnik ku czci ofiar - Komunikaty -

Wielki moment

10 maja 1964 roku, po latach przygotowań, nastąpiło oficjalne, uroczyste odsłonięcie pomnika upamiętniającego ofiary niemieckich represji i zbrodni na terenie Obozu Pracy Treblinka I. Autorem pomnika był Franciszek Strynkiewicz – profesor Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, który był generalnym projektantem całego założenia przestrzenno-architektonicznego w Miejscu Pamięci Treblinka.

Monument na polanie w Miejscu Straceń swoim wyglądem nawiązuje do ściany straceń. Zbudowany jest z bloków, kształtem przypominających krople przelanej krwi. Powtarzającym się motywem są wyżłobione w kamieniu cztery proste, pionowe linie. Można je różnie interpretować, np. jako ślady po kulach lub więźniarskie pasiaki, chociaż w Karnym Obozie Pracy Treblinka I więźniowie nie nosili pasiaków. Przed frontem pomnika leży płyta, na której wyryto napis: „W hołdzie pomordowanym”. Cały pomnik wkomponowany jest w ciemną ścianę lasu otaczającą polanę.

Przy alejce za pomnikiem znajduje się zwieńczony krzyżem kopiec, który został usypany przez dzieci szkolne we wrześniu 1947 r. Skrywa on kości ofiar, które zebrano wówczas na terenie poobozowym. Jest to pierwsze upamiętnienie Karnego Obozu Pracy Treblinka I. Zbiorowe mogiły znajdujące się w lesie otaczającym polanę z głównym pomnikiem zostały oznaczone betonowymi krzyżami. Pojedynczymi krzyżami w głębi lasu oznaczono także inne zlokalizowane groby.

Kopiec w Lesie Maliszewskim usypany w 1947 roku (Wikimedia Commons, autor Adrian Grycuk)

O obozie

Karny Obóz Pracy Treblinka I funkcjonował od lata 1941 r. do końca lipca 1944 r. Pomysłodawcą i organizatorem był starosta powiatowy w Sokołowie Podlaskim, Sturmbannführer Ernst Gramss. Komendantem obozu został SS-Hauptsturmführer Theo van Eupen.

Początkowo obóz nosił nazwę „Arbeitserziehungslager” (Wychowawczy Obóz Pracy), później został oficjalnie nazwany „Der SS- und Polizeiführer im Distrikt Warschau Arbeitslager Treblinka”. W odróżnieniu od powstałego później obozu zagłady, obóz pracy otrzymał nazwę Treblinka I.

Obóz mieścił się w zabudowaniach gospodarczych przy żwirowni, w pobliżu rampy kolejowej i podlegał lokalnym władzom administracyjnym. Władze niemieckie więziły tam ludność cywilną w odwecie za akcje zbrojne polskiego podziemia, za nieprzestrzeganie godziny policyjnej, za podejrzenie o pomoc zbiegłym i ukrywającym się jeńcom radzieckim, za przejawy oporu przedstawicielom władzy okupacyjnej (np. popchnięcie żandarma).

Obsługa niemiecka liczyła około 20 osób. Do pomocy mieli kompanie strażników, głównie Ukraińców, w liczbie około 100 osób. Wszyscy dobrowolnie pełnili obowiązki i przeszli przeszkolenie w tzw. Ausbildungslager Trawniki k. Lublina, ponieważ służba w obozach miała charakter specjalny i wymagała „odpowiedniego” przygotowania. Niemcy na terenie obozu chodzili uzbrojeni w broń krótką, a w trakcie pełnia służby dodatkowo w pistolety maszynowe. Wartownicy ukraińscy pełniąc służbę posiadali karabiny i bagnety. Przez obóz przeszło 20000 więźniów, z czego około 10000 zmarło lub zostało rozstrzelanych. W lipcu 1944 r., tuż przed nadejściem Armii Czerwonej, nastąpiła ostateczna likwidacja Obozu Pracy Treblinka I.

***

►27 stycznia 2022 r. Instytut Pamięci Narodowej przekazał do Muzeum Treblinka przedmioty należące do zamordowanych w Miejscu Straceń w pobliżu Karnego Obozu Pracy Treblinka. Zostały one odnalezione w trakcie prac Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Szczecinie. Wśród ponad 200 odnalezionych w czasie śledztwa przedmiotów znajdują się fragmenty ubrań i butów – guziki, klamry, sprzączki do pasków, but z widoczną sygnaturą producenta „RYGAWAR", medalik czy sygnet. Przekazano również przedmioty użytkowe z tamtego okresu – łyżki, scyzoryki, grzebienie, naczynia, polskie monety z lat 30. XX wieku, blaszane i emaliowane naczynia oraz kubki. Wśród artefaktów odnalezionych w czasie prac archeologicznych, które zostaną teraz włączone do zbiorów Muzeum Treblinka, jest również odznaka funkcjonariusza żydowskiej policji w getcie w Falenicy. Kolejną kategorię przedmiotów stanowią elementy amunicji i uzbrojenia.

• Więcej: Przekazanie do Muzeum Treblinka przedmiotów należących do zamordowanych w Miejscu Straceń w pobliżu Karnego Obozu Pracy Treblinka I

►Instytut Pamięci Narodowej dysponuje również rzeźbami Samuela Willenberga, które są prezentowane w ramach wystawy „Obraz Treblinki w oczach Samuela Willenberga”. Piętnaście rzeźb wykonanych z brązu przedstawia sylwetki więźniów Treblinki oraz sceny z życia obozowego, składające się na bolesne wspomnienia Samuela Willenberga z tamtego czasu.

• Więcej: Wystawa „Obraz Treblinki w oczach Samuela Willenberga”

►Ponadto zapraszamy do zapoznania się z artykułami:

• Artur Podgórski – Obóz zagłady w Treblince
• dr Marcin Urynowicz – Niemiecki Obóz Zagłady Treblinka II (lipiec 1942 – listopad 1943)
• Paweł Błażewicz – Bunt w Treblince II

Zobacz także: 79. rocznica buntu więźniów obozu śmierci Treblinka II – 2 sierpnia 2022

Kontakt dla mediów:

Rzecznik Prasowy – Dyrektor Biura:
dr Rafał Leśkiewicz
tel. 602 322 362
rzecznik@ipn.gov.pl